Dla wielu młodych ludzi stawianie pierwszych kroków na rynku pracy bywa stresujące. Niepokój w obliczu nowości jest czymś normalnym. Stres można jednak zmniejszyć, dobrze przygotowując się do pierwszej pracy. W jaki sposób? Przede wszystkim warto uzupełnić swoje informacje dotyczące praw i obowiązków pracownika.
Pierwsza praca: rodzaje umów
W czasie przeglądania ofert pracy rzucają się w oczy różne warunki zatrudnienia, jakie proponują pracodawcy. Warunki te są ściśle związane z rodzajami umów podpisywanymi z przyjmowanymi osobami. Najczęściej spotykane umowy na rynku pracy w Polsce to:
Umowa o pracę – może być podpisywana na czas próbny, nieokreślony lub określony.
Umowa na czas próbny trwa maksymalnie 3 miesiące i po tym czasie pracodawca nie może zaproponować pracownikowi kolejnej takiej umowy, chyba że upłynęły co najmniej 3 miesiące od wygaśnięcia poprzedniej lub pracownik jest zatrudniony do wykonywania innego rodzaju pracy.
Umowa na czas określony również ma swoje limity. Pracodawca może podpisać z podwładnym tylko 3 takie umowy, a ich łączny czas nie może przekraczać 33 miesięcy. Czwarta umowa automatycznie zostaje uznana za umowę na czas nieokreślony. Czwarta umowa jest automatycznie umową na czas nieokreślony. Podobnie w przypadku przekroczenia limitu 33 miesięcy – uznaje się, że od następnego dnia pracownik jest zatrudniony na umowę na czas nieokreślony.
Pracownik etatowy, czyli zatrudniony na umowę o pracę, jest chroniony przez prawo pracy ujęte w Kodeksie pracy – warto zajrzeć do tego dokumentu i poznać na przykład limity czasu pracy, sposób wynagradzania pracy w godzinach nadliczbowych, obowiązujące okresy wypowiedzenia i szereg innych istotnych kwestii. Ważne, że pracownik musi wykonywać obowiązki osobiście – nie może zlecić ich osobom trzecim. Jest także zobowiązany do wykonywania poleceń pracodawcy (naturalnie w granicach prawa, z zachowaniem zasad bhp).
Należy też podkreślić, że umowa o pracę zawsze jest odpłatna – nie można zrzec się wynagrodzenia. Wypłata musi trafiać do pracownika najrzadziej raz w miesiącu, w z góry ustalonym terminie.
Od wynagrodzenia pracownika zatrudnionego w oparciu o umowę o pracę odprowadzane są składki: emerytalna, rentowa, zdrowotna, wypadkowa.
Umowa o pracę daje stabilność zatrudniania. Mniej stabilne, ale zapewniające więcej swobody obu stronom kontraktu, są tzw. umowy cywilnoprawne, regulowane przez Kodeks cywilny. Do tych najczęściej spotykanych należą umowa zlecenie i umowa o dzieło.
W przypadku umowy zlecenia zleceniobiorca zobowiązuje się do wykonania pewnego rodzaju pracy. Taka umowa nie może być stosowana zamiennie do umowy o pracę. Co trzeba wiedzieć na początek? Przede wszystkim to, że zlecenie może być wykonywanie odpłatnie lub nieodpłatnie. W przypadku odpłatnej umowy obowiązuje minimalna stawka godzinowa (waloryzowana co roku. Od umowy zlecenia odprowadzane są składki: emerytalna, rentowa i zdrowotna. Składka wypadkowa opłacana jest wówczas, gdy umowa wykonywana jest w siedzibie zleceniodawcy.
Zleceniobiorca nie ma też obowiązku wykonywania obowiązków w wyznaczonym miejscu ani czasie. Z zasady wykonuje zlecenie osobiście, niemniej Kodeks cywilny dopuszcza sytuacje, w których – za zgodą zleceniobiorcy – może przekazać je osobie trzeciej.
Umowa o dzieło jest jeszcze bardziej elastyczna. Zawierana jest w celu wykonywania konkretnej pracy – tzw. dzieła, przy czym może mieć ono charakter materialny (np. mebel) lub niematerialny (np. utwór muzyczny). Warto zaznaczyć, że zleceniobiorca jest odpowiedzialny za to, by rezultat pracy był zgodny z umową (samo wykonanie czynności w tym kierunku z niezadowalającym efektem nie wystarczy). Tego rodzaju umowa nie określa też czasu, jaki zleceniobiorca musi poświęcić na wykonanie dzieła, a jedynie czas, w którym musi być ono zrealizowane. Czas obowiązywania umowy o dzieło jest dowolny, przy czym nie istnieje coś takiego jak umowa o dzieło na czas nieokreślony.
Od umowy o dzieło nie ma obowiązku odprowadzania jakichkolwiek składek do ZUS-u. Wyjątkiem jest sytuacja, w której umowę podpisuje pracodawca z własnym pracownikiem – wówczas muszą być opłacane składki emerytalna, rentowa i zdrowotna.
Pierwsza praca a urlop – jak liczyć?
Zasady dotyczące przyznawania i limitu urlopów obowiązują pracowników – czyli osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Wyczerpujące informacje znajdziemy w Kodeksie pracy.
Jeśli chodzi o umowę zlecenie i umowę o dzieło, pracodawca nie ma obowiązku udzielać zleceniobiorcy urlopu. Wynika to z faktu, że osoba wykonująca zlecenie nie musi wykonywać czynności służbowych w miejscu ani czasie wyznaczonym przez zleceniodawcę. Trzeba jednak dodać, że w umowie zleceniu mogą znaleźć się zapisy dotyczące na przykład odpłatnej przerwy w pracy.
Jeśli chodzi o płatny urlop wypoczynkowy pracownika, jego długość jest zależna od stażu pracy i wynosi 20 (staż krótszy niż 10 lat) lub 26 dni (staż dłuższy niż 10 lat) w roku kalendarzowym. Do stażu pracy wliczają się przy tym poszczególne okresy nauki (które się nie sumują). Pracownik ma też prawo do 4 dni urlopu na żądanie w roku, które są wliczone do puli 20/26 dni wolnych. Więcej informacji znaleźć można w Rozdziale I Kodeksu pracy: Urlopy wypoczynkowe.
Okres wypowiedzenia a pierwsza praca
W przypadku umowy o pracę okres wypowiedzenia wynosi:
- jeśli umowa obowiązuje krócej niż 6 miesięcy – 2 tygodnie,
- jeśli umowa obowiązuje dłużej niż 6 miesięcy – miesiąc,
- jeśli umowa obowiązuje dłużej niż 3 lata – 3 miesiące.
W umowie zleceniu strony określają obowiązujący okres wypowiedzenia. Jeśli taki zapis nie zostanie uwzględniony, zleceniobiorca może wypowiedzieć ją w dowolnym momencie. Warto jednak pamiętać, że gdy zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę (art. 746 pkt. 2. Kodeksu cywilnego). W tym wypadku również zleceniodawca może wypowiedzieć umowę w każdym czasie, ma jednak obowiązek zwrócić zleceniobiorcy dotychczasowe wydatki związane z wykonaniem zlecenia, a ponadto: w razie odpłatnego zlecenia obowiązany jest uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, powinien także naprawić szkodę (art. 746 pkt. 1. Kodeksu cywilnego).
Jeśli chodzi o umowę o dzieło, zasady jej wypowiedzenia także reguluje Kodeks cywilny. Umowa może być rozwiązana przez zleceniodawcę, na przykład gdy doszło do opóźnienia, kiedy zleceniobiorca znacząco przekracza ustalony kosztorys, w przypadku odkrycia wady w momencie odbierania dzieła i w innych sytuacjach. Umowę o dzieło można też rozwiązać za porozumieniem stron.
Brak komentarzy